Elke onderzoeksvraag gaat over een verband tussen variabelen: kenmerken van mensen en omstandigheden die een bepaalde waarde kunnen hebben. Bijvoorbeeld: de variabele ‘inkomen’ met waarden in euro’s.
Afhankelijk en onafhankelijk
Het verband tussen variabelen loopt altijd van onafhankelijke naar afhankelijke variabelen:
- Onafhankelijke variabelen zijn min of meer ‘vaste’ kenmerken. Bijvoorbeeld: sekse, geboorteplaats, geboortedatum, land van geboorte.
- Afhankelijke variabelen kunnen een waarde hebben die afhangt van de onafhankelijke variabelen.
U zoekt naar een oorzakelijk (causaal) verband tussen onafhankelijke en afhankelijke variabelen. Bijvoorbeeld: naarmate mensen ouder worden (leeftijd, onafhankelijk) kiezen ze voor behoudende partijen (stemgedrag, afhankelijk). Overigens is (on)afhankelijkheid niet een vast kenmerk van een bepaalde variabele. ‘Leeftijd’ kan een onafhankelijke variabele zijn wanneer het gaat om een ‘voorspeller’ van gezondheid. ‘Leeftijd’ kan ook een afhankelijke variabele zijn wanneer het gaat om de leeftijd bij overlijden als gevolg van milieuvervuiling.
Meetniveaus
Bij variabelen zijn verschillende meetniveaus te onderscheiden. Het meetniveau van variabelen is bijvoorbeeld van belang bij het toepassen van statistische bewerkingen.
- Nominaal: de waarden vallen in bepaalde categorieën die in geen relatie tot elkaar staan. Bijvoorbeeld: de variabele ‘haarkleur’ met de waarden bruin, blond, en grijs.
- Ordinaal: ook hier zijn er categorieën, maar deze hebben wel een bepaalde rangorde van minder naar meer. Bijvoorbeeld: de variabele ‘politieke voorkeur’ met de waarden extreem rechts, rechts, midden, links en extreem links.
- Ratio: hier hebben variabelen een waarde die in een getal kan worden uitgedrukt. Bijvoorbeeld: de variabele ‘leeftijd’ uitgedrukt in jaren – iemand van 40 is twee keer zo oud als iemand van 20.
- Zie ook de overige onderwerpen in de Rubriek Onderzoek.